More on tirtha and why is prayAga tIrtharAja?

भ्रूशुंड्युवाच ।
ब्रह्मा कामं च तं सृष्ट्वा स्थापयामास सर्वपः ।
दृष्ट्वा कामं स्वयं तत्र विह्वलोऽभूत् पितामहः ॥ २४ ॥
दृष्ट्वा सरस्वतीं वेधाः कामबाणप्रपीडितः ।
तां गृह्य स्ववशां कृत्वा मैथुनायोद्यतोऽभवत् ॥ २५ ॥
हाहाकाररवा देवी सस्मार गणनायकम् ।
ततः शांतमना ब्रह्मा ज्ञानयुक्तो बभूव ह ॥ २६ ॥
मुक्त्वा तां गर्हयामास स्वात्मानं काममोहितम् ।
ततः क्रोधसमायुक्तः शशाप मदनं विधिः ॥ २७ ॥
मां प्रमोहयुतं कृत्वा क्रीडसि त्वं खलाऽधुना ।
काम शंकरतो वह्नौ नष्टरूपो भविष्यसि ॥ २८ ॥
शप्त्वा कामं विधाताऽसौ ततः सस्मार देवपान् ।
मुनीन् श्रेष्ठांश्च ते सर्वे समाजग्मुः पितामहम् ॥ २९ ॥
श्रुत्वा वृत्तांतमुग्रं ते शोकयुक्ताः बभूविरे ।
प्रायश्चित्तार्थमुद्युक्ताः सर्वे देवर्षयस्ततः ॥ ३० ॥
ततस्तीर्थानि सर्वे ते निर्ममुर्दैवतर्षयः ।
सार्धत्रिकोटिसंज्ञानि स्वस्वतेजोयुतानि वै ॥ ३१ ॥
तेषु संमज्जितो ब्रह्मा पवित्रो न बभूव ह ।
तीर्थराजं तथा सर्वे सस्मरुर्ब्रह्महेतवे ॥ ३२ ॥
स वै प्रत्यक्षतां तत्र ययौ सर्वेच्छया परः ।
ब्रह्मा ममज्ज तत्रापि स्वयं शुद्धोऽभवन्न च ॥ ३३ ॥
ततः सूर्यः स्वदेहाद्वै यमुनां निर्ममे पराम् ।
तस्यां निमज्य धाताऽसौ पवित्रो न बभूव ह ॥ ३४ ॥
आदिमाया ततस्तत्र विनिर्ममे सरस्वतीम् ।
निमज्य तत्र वेधाः सोऽभवन्नैव यथा पुरा ॥ ३५ ॥
ततः शिवः स्वयं रेवां निर्ममे तीर्थरूपिणीम् ।
तथा निमज्य तस्यां स पवित्रो न बभूव ह ॥ ३६ ॥
ततो विष्णुः स्वदेहाद्वै निर्ममे पावनाय च ।
गंगां तस्यां निमज्याऽसौ वेधाः शुद्धोऽभवन्न च ॥ ३७ ॥
ततः खेदसमायुक्तो देवेशा मुनिभिः सह ।
विचार्य त्रिगुणानां तु बीजं तीर्थं प्रतुष्टुवुः ॥ ३८ ॥
ततः प्रसन्नभावेन तुरीयं तत्र देवपाः ।
प्रकटं तेजसा युक्तं बभूव जलमंजसा ॥ ३९ ॥
प्रकाशमयतीर्थं तद् दृष्ट्वा देवर्षयोऽमराः ।
प्रणम्यापूज्य संहर्षादूचुः प्रांजलयोऽभवन् ॥ ४० ॥
सर्वतीर्थमिदं नाम भवतु त्रिजगत्सु ते ।
पवित्रं कुरु धातारं नमस्ते तीर्थतीर्थमु ॥ ४१ ॥
त्रैगुण्यमयरूपाणि तीर्थानि त्रिजगत्सु तु ।
त्रिजगत्पावनान्येव भवंते शास्त्रसंमते ॥ ४२ ॥
ब्रह्मविष्णुमहेशानां दोषं क्षालयितुं द्रुतम् ।
न समर्थानि तेभ्यस्तु द्विजैर्जातानि निश्चितम् ॥ ४३ ॥
अतस्तुरीयतीर्थं चास्माभिः संप्रार्थितं परम् ।
त्रिगुणानां हितार्थाय पावनाय विशेषतः ॥ ४४ ॥
अतो हितं च सर्वेषां कुरु तीर्थात्मरूपकम् ।
एवमुक्त्वा प्रणेमुस्ते सर्वतीर्थं महेश्वराः ॥ ४५ ॥
ततः प्रसन्नतां यातं दर्शयामास रूपकम् ।
विधात्रे तेन निःपापो बभूव प्रपितामहः ॥ ४६ ॥

पवित्रं तु विधातारं कृत्वा मायूरक्षेत्रगम् ।
भविष्यामि तदर्थायाकरवं दृश्यभावकम् ॥ ५४ ॥
पराधीनतया स्वामिन् किं करोमि गणेश्वर ।
विघ्नहीनं कुरुष्व त्वं मां भक्तं भक्तवत्सल ॥ ५५ ॥
दृश्यभावं समासाद्य मयूरं नावलोकितम् ।
निरर्थकं जनुस्तस्यातस्त्वां संप्रार्थये प्रभो ॥ ५६ ॥
एवं नित्यं गणेशानं ध्यात्वा संप्रार्थयत् परम् ।
स्थापितं सर्वतीर्थं तद्गणेशानेन संनिधौ ॥ ५७ ॥
देवेशा ऊचुः ।
तीर्थराजः प्रयागो यस्तत्र ब्रह्मा बभूव न ।
पवित्रश्च ततः श्रेष्ठं कथं तीर्थं भवेन् मुने ॥ ५८ ॥
कथं राजेति संज्ञा च तस्य शास्त्रे प्रकीर्तिता ।
एतत् संशयकं छिंधि योगींद्रोऽसि पुरातनः ॥ ५९ ॥
भ्रूशुंड्युवाच ।
यथा देवसमूहानां राजेंद्रः परिकीर्तितः ।
इंद्रान्नैवापरः श्रेष्ठो देवो भवति कुत्रचित् ॥ ६० ॥
ब्रह्मादयो न देवाश्च गुणाधाराः प्रकीर्तिताः ।
पूज्यत्वाद्देवसंज्ञास्था भवंते चैकदेशतः ॥ ६१ ॥
सार्धत्रिकोटितीर्थानां तथा राजा प्रयागकः ।
प्रयागान्न परं तीर्थं श्रेष्ठं कुत्राऽपि वर्तते ॥ ६२ ॥
गंगाद्याः सरितस्तद्वद् गुणाधाराः प्रकीर्तिताः ।
तीर्थसंज्ञा तथा तासामेकलक्षणतो मता ॥ ६३ ॥
प्रार्थिते तीर्थराजेन तत्रैकभवकारणात् ।
गंगायमुनयोर्योगस्तेन संमिलितोऽभवत् ॥ ६४ ॥
गंगायमुनयोर्योगे स्नानजं यत् फलं लभेत् ।
तदेव महिमा तत्र तयोरेव न संशयः ॥ ६५ ॥
नर्मदा वरदानेन श्रेष्ठा जाता विशेषतः ।
गुणरूपा न सा प्रोक्ता जानीत शास्त्रसंमते ॥ ६६ ॥
अधुना शृणुत प्राज्ञा प्रकृतं यत् कथानकम् ।
कमंडलुस्थितत्वात्तन्नाम्ना ब्रह्मकमंडलुः ॥ ६७ ॥
गां गता तेन गंगा सा कमंडलूद्भवा मता ।
पूर्वगा सा समाख्याता ब्रह्मादीनां सुदुर्लभा ॥ ६८ ॥
तस्या मूलस्थितः साक्षाद्ब्रह्मा लोकपितामहः ।
तस्यां स्नात्वा गणेशानं भजतेऽनन्यचेतसा ॥ ६९ ॥
पूर्वं पितामहं तत्र नरः स्नात्वा समर्चयेत् ।
विद्यायुक्तो भवेत् सद्योंऽते परां मुक्तिमाप्नुयात् ॥ ७० ॥
मध्ये शिवस्तथा तस्या मयूरे संस्थितस्ततः ।
मध्यमेश्वरनामा स भजते गणनायकम् ॥ ७१ ॥
मध्यमेश्वरतीर्थे यस्तस्यां स्नानं समाचरेत् ।
स सामर्थ्यं परं प्राप्यापूज्येशं मुक्तिमाप्नुयात् ॥ ७२ ॥
अंते विष्णुः स्थितस्तस्या हृषीकेश इति श्रुतः ।
स्नात्वा नित्यं गणेशानं भजतेऽनन्यमानसः ॥ ७३ ॥

Pageखं. ६ अ. २५ पान ७३
तत्र तीर्थे नरः स्नात्वा हृषीकेशं समर्चयेत् ।
यशः स विपुलं प्राप्यांऽते परं मोक्षमाप्नुयात् ॥ ७४ ॥
यस्यास्तीरे च तीर्थानि देवास्तिष्ठंत्यनेकशः ।
उभयत्र महेशाना मया वक्तुं न शक्यते ॥ ७५ ॥
कमंडलूद्भवायास्तु दर्शनेनाघनाशनम् ।
प्रभवेत् सर्वजंतूनां निश्चितं चेहजन्मजम् ॥ ७६ ॥
संचितं जलबिंदोश्च स्पर्शेनैव विनश्यति ।
पापं ह्यनेकजन्मस्थं ?नराणां सर्वदेहिनाम् ॥ ७७ ॥
जलपानेन तस्यास्तु शक्रलोकं लभेत् स्वयम् ।
स्नानेन मुक्तिमाप्नोति यत्र तत्र महेश्वराः ॥ ७८ ॥
मयूरे ये नरास्तस्यां स्नानं कुर्वंति देवपाः ।
सकृच्चेदीप्सितं सद्यो लभंते ते समोक्षकम् ॥ ७९ ॥
एतादृशी महाभागा नदी तत्र व्यवस्थिता ।
दशयोजनविस्तारस्तस्याः प्रोक्तो मनीषिभिः ॥ ८० ॥